هدف: بررسی کمی و کیفی اسناد تصویری بازمانده از ایران قدیم با موضوع معماری و شهرسازی. روش: تحلیل مدارک آرشیوی، بررسی‌های باستان‌شناسی، تاریخ مکتوب و تاریخ معماری. یافته‌ها: این تحقیق نشان از تفاوت در تعدد و کیفیت مدارک تاریخی تصویری دارد. همچنین با وجود تکثر اسناد در برخی مقاطع، از برخی دوران تاریخی سند تصویری زیادی موجود نیست. بیشتر مدارک تصویری به‌دست‌آمده از دوره تاریخی پیش از اسلام به حوزه‌های تمدنی جیرفت و ایلام باستان برمی‌گردد. همچنین مدارکی مربوط به معماری ماد و اورارتو وجود دارد که به نظر می‌رسد به‌قصد مستندسازی تولید شده‌اند. از اوایل دوران اسلامی تا پهلوی، مدارک تصویری با روالی صعودی و نامنظم به‌صورت کمی و کیفی افزایش می‌یابند. این اسناد تا دوران ایلخانی عمدتاً در حوزة جغرافیا هستند؛ اما پس‌ازآن و تا اواسط قاجار به‌صورت محتوایی تنوع می‌یابند. نکته مهم از دوره اخیر واقع‌گرا بودن مدارک تولیدشده توسط مستشرقین در مقابل سبک تزئینی ایرانیان است. از اواسط قاجار شیوه‌های مستندسازی توسعه فنی می‌یابد؛ ولی آنچه می‌توان از آن به‌عنوان مستندسازی نظام‌مند یادکرد به بعد از دوران پهلوی برمی‌گردد. نتیجه: مستندسازی تصویری در ایران روندی متغیر و توأم با قوت و ضعف دارد؛اما گرایش به واقع‌نمایی در سده اخیر افزایش داشته است. برخی از این مدارک از ابتدا با هدف مستندسازی تولیدشده‌اند و بعضی دیگر با اهداف دیگر تولیدشده و با گذشت زمان ماهیت سند یافته‌اند.
Visual Documentation of the Iranian Architecture and Urbanism Relics: an Analytical review
چکیده [English]
Purpose: Examining the quality and the quantity of the visual architectural and urban design documents. Method/Research Design: Analysis is based on archival documents, archaeological reports, and library resources. Findings: Findings show differences in the number of visual documents from different periods. Most of the visual documents found belong to the ancient times, mostly from Elamid and Jiroft civilizations. Some also represent Urartu and Medes architectures. In the post-Islamic era, the quality of visual documentation has improved. Documentation of the Ilkhanid period (13th century) is more of urban design. Since the middle Qajar period onwards, the methods of documentation have developed technically. However, what we can safely call systematic documentation only started in the 20th century. Conclusion: Iranian visual documentation is diverse. Tendency towards realism is especially evident since the 20th century. Some documents are produced to reflect a physical concept and others are generated for other purposes.
کلیدواژه ها [English]
visual documents, architectural and urbanism documents, systematic documentation
مراجع
منابع
کتاب فارسی
ابوالوفای بوزجانی، محمدبن محمد(1384). هندسة ایرانی: کاربرد هندسه در عمل. (علیرضا جذبی، مترجم و گردآورنده). تهران: سروش.
اتینگهاوزن، ریچارد و اُلگ گرابر(1382). هنر و معماری اسلامی. (ج1). (یعقوب آژند، مترجم). تهران: سمت.
اشمیت، اریک. ف.(1376). پرواز بر فراز شهرهای باستانی ایران.(آرمان شیشه‌گر، مترجم). تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور(پژوهشگاه).
افشار مهاجر، کامران(1391). هنرمند ایرانی و مدرنیسم. تهران: دانشگاه هنر.
باقری، مهری(1378). کارنامة اردشیر بابکان. تهران: نشر قطره.
پیوتروفسکی، ب. ب(1348). اورارتوها. (عنایت‌الله رضا، مترجم). تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
حجت، مهدی(1380). میراث فرهنگی در ایران: سیاست‌ها برای یک کشور اسلامی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه).
دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی و موسسة جغرافیائی و کارتوگرافی سحاب(1368). نقشه‌های جغرافیایی و اسناد تاریخی خلیج فارس. تهران: سحاب.
ذُکاء، یحیی(1388). تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران. تهران: علمی و فرهنگی.
سرفراز، علی‌اکبر و بهمن فیروزمندی(1381). باستان‌شناسی و هنر دوران تاریخی ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی. (حسین محسنی و محمدجعفر سروقدی، گردآورندگان). تهران: عفاف.
سمسار، محمدحسن و فاطمه سراییان(1390). کاخ گلستان (آلبوم خانه): فهرست عکس‌های برگزیدة عصر قاجار. تهران: کتاب آباد و زریران.
شعار، جعفر(1366). سفرنامة ابن‌حوقل: ایران در صورةالارض. تهران: امیرکبیر.
شیرازیان، رضا(1391). راهنمای نقشه‌های تاریخی شهر تهران. تهران: دستان.
کاشانی، غیاث‌الدین جمشید(1392). رسالة طاق و ازج. (سیّد علیرضا جذبی، مترجم). تهران: سروش.
کنبای، شیلا(1381). نگارگری ایرانی. (مهناز شایسته‌فر، مترجم). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
کوست، پاسکال(1390). بناهای دورة اسلامی ایران: از آغاز تا 1218ش. (آتوسا مهرتاش، مترجم). تهران: موسسة تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری.
مجید زاده، یوسف (1386). تاریخ و تمدن ایلام. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ـــــــــــــــــــــــ و محمدرضا میری(1392). باستان شناسی حوزة هلیل رود: جنوب شرق ایران،جیرفت. تهران: فرهنگستان هنر.
مطراقچی، نصوح(1379). در بیان منازل سفر عراقین سلطان سلیمان. (رحیم رئیس‌دانا، مترجم). تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
مهریار، محمد؛ شامیل فتح‌الله‌یف؛ فرهاد فخاری تهرانی و بهرام قدیری(1378). اسناد تصویری شهرهای ایرانی: دورة قاجار. تهران: دانشگاه شهید بهشتی و سازمان میراث فرهنگی کشور(پژوهشگاه).
نارمن شارپ، رَلف(1346). فرمانهای شاهنشاهان هخامنشی. شیراز: شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی.
نجیب اوغلو،گلرو(1379). هندسه و تزیین در معماری اسلامی. (مهرداد قیومی بیدهندی، مترجم). تهران: روزنه.
نوربخش، حمید؛ عبدالرحمن گلابی؛ امیر کاظم تبریزی؛ عیسی حجت و علیرضا شادانلو(2535). ارگ بم: همراه با تاریخچة مختصری از شهرنشینی و شهرسازی در ایران. بی‌جا: بی‌نا.
همایون، غلامعلی(1348). اسناد مصوّر اروپائیان از ایران: از اوایل قرون‌وسطی تا اواخر قرن هیجدهم. (ج2). تهران: دانشگاه تهران.
هولستر، ارنست(2535). ایران در یکصد و سیزده سال پیش با شرح و تصویر، بخش نخست: اصفهان. (محمد عاصمی، مترجم و گردآورنده). تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
هرمان، جورجینا(1373). تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان. (مهرداد وحدتی، مترجم). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ابتدای صفحه