در این مقاله، ضمن مروری بر تاریخچۀ آرشیو در ایران، از شکل اولیه و ابتدائی آن تا سازماندهی بایگانیها به سبک جدید و نیز تا زمان تأسیس سازمان اسناد ملی ایران، موارد بیان نشدهای دربارۀ کوششهای انجام شده برای تأسیس آرشیو در ایران مطرح شده است. همچنین به دو گرایش عمده-که موجب پیدایش این سازمان شد- اشاره شده است. در واقع از پایان دورۀ قاجار به بعد بتدریج افزایش روزافزون حجم پروندههای راکد و اشغال فضای چشمگیری از وزارتخانهها و مؤسسات دولتی و بالا بودن هزینههای نگهداشت پروندههای راکد برای دولت، برخی دستگاهها را برآن داشت که برای امحای اوراق زائد خود تدبیری بیندیشند. این تکاپوها،فکر ایجاد مرکزی برای نگهداری اسناد راکد را به وجود آورد. از طرف دیگر، نخستین کوششها برای حفظ و نگهداری اسناد ارزشمند دولتی در این دوره شکل گرفت و در دهههای بعد به صورت سه گرایش برای تأسیس بایگانی راکد، آرشیو ملی و ترکیبی از آن دو درآمد که سرانجام به تأسیس سازمان اسناد ملی انجامید.