نقش روسپیان شهر نو در کودتای 28 مرداد 1332

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 دانشیار تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

هدف: این مقاله به بررسی نقش و تأثیر قشری از زنان رانده شده از جامعه در یکی از وقایع سرنوشت­ ساز تاریخ معاصر ایران می­پردازد.  بر این اساس، تلاش می­شود ابتدا به پیشینه تحرکات سیاسی این گروه از زنان تا قبل از کودتای 28 مرداد1332 پرداخته شود و سپس با اشاره به شرایط اجتماعی حاکم بر محل اسکان آنها باعنوان شهر نو(قلعه زاهدی)، نقش این زنان و سرپرستان آنها(خانم رئیس­ ها) در جریانِ کودتا مورد بررسی و مداقه قرار گیرد.
روش/رویکرد پژوهش: روش این پژوهش، توصیفی-تحلیلی با اتکا به اسناد و منابع کتابخانه ­ای می­باشد.
یافته ­ها/نتایج پژوهش: از اواخر دوره قاجار و مقارن با انقلاب مشروطه، در کنار گروه­ های اراذل و اوباش، گروه جدیدی از زنان که در مراکز فحشا و فساد به ­سر می‌بردند، به ارکان تحرکات سیاسی و نظامی اضافه شد، تا آنجا که حضور این گروه از زنان در دوره پهلوی دوم -که به ساکنان شهرِ نو معروف شده بودند-  فعال­تر و گسترده­ تر شد. این زنان، از طریق برخی واسطه ­ها و رابطان به برخی عناصر دستگاه حکومت مرتبط و به ابزاری برای آنها مبدل شدند. از این رو، در  کودتای 28 مرداد 1332 به سرکردگی تعدادی از خانم­ رئیس­ های این مراکز همچون ملکه اعتضادی و پری آژدان­ قزی، در کنار عناصری همچون شعبان جعفری، با انگیزه کسب منافع اقتصادی و وجاهت و پایگاه اجتماعی وارد صحنه شده و نقش مؤثری را در راستای اهداف محرکان خود برعهده داشتند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The role of prostitutes in the 1953 Coup

نویسندگان [English]

  • Mostafa Lal- Shateri 1
  • Hadi Vakili 2
1 MA, Post-Islamic History of Iran, Ferdowsi University of Mashhad, MA, Post-Islamic History of Iran, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, I.R.Iran , I.R.Iran
2 Associate Professor, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, I.R.Iran
چکیده [English]

Purpose: The presence and performance of groups of prostitutes of   Tehran's red light district - the so called   Shahr-e Now – in the 1953 coup d'état is reported in this paper. First, the early political activities of this group prior to the 1953 events is discussed. The focus of the report is on the social appearance of the "madam" of the brothels.
Method/Research Design: Archival documents and library resources were used to compile this report.
Findings: Since the late Qajarid era and Iran’s 1906 Constitutional Revolution, prostitutes and hooligans entered street politics in Tehran.   Their appearance in politics found momentum in the years of political turmoil, 1941-1953. They were mobilized by the agents of royalist circles. Distinguished among them were infamous figures such as Maleke-ye E'tezadi and Pari Ajdan Ghezi, two infamous brothel 'madams', who acted alongside hooligans such Shaban Jafari by agitating mobs in the looting of Prime Minister Mosaddeq's resident during the coup administered by the CIA.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran- 1953 coup
  • Shahr-e No
  • Maleke-ye E'tezadi
  • Pari Ajdan Ghezi
  • Tehran
  • Prostitution
منابع
اسناد
ادارة اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه(استادوخ)، کارتن 41، پرونده 4، 24 برگ.
-----------------------------------------، کارتن 60، پرونده 21، 3 برگ.
-----------------------------------------، کارتن 60، پرونده 20، 3 برگ.
-----------------------------------------، کارتن 52، پرونده 62، 2 برگ.
-----------------------------------------، کارتن 3/52، پرونده 50، 2 برگ.
-----------------------------------------، کارتن 1/2، پرونده 21، 46 برگ.
-----------------------------------------، کارتن3/8، پرونده 129، 4 برگ.
سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران(ساکما)، 18603/220، 30 برگ.
-----------------------------، 1072/290،2 برگ.
-----------------------------،88916/298، 16 برگ.
-----------------------------،873/293،2 برگ.
-----------------------------،3136/293، 1 برگ.
-----------------------------،8460/290، 1 برگ.
-----------------------------،43328/298، 9 برگ.
-----------------------------،7675/293، 118 برگ.
-----------------------------،90714/298، 49 برگ.
روزنامةاطلاعات، مورخ 31/5/1332، شمارة 8169.
روزنامةکیهان، مورخ 29/5/1332، شمارة 3069؛ مورخ 31/5/1332، شمارة 3070.
 
کتاب‌ها
آبراهامیان، یرواند (1378). ایران بین دو انقلاب(کاظم فیروزمند، مترجم). تهران: مرکز.
آدمیت، فریدون (1356). افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشر نشده دوران قاجار. تهران: آگاه.
آصف، محمدهاشم(1382). رستمالتواریخ(میترا مهرآبادی، مصحح). تهران: دنیای‌کتاب.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (1379). روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، با مقدمه ایرج افشار. تهران: امیرکبیر.
اکبری، علی اکبر (1352). لمپنیسم. تهران: سپهر.
بازرگان، مهدی (1385). مدافعات( ج6). تهران: شرکت سهامی انتشار.
باستانی پاریزی، محمدابراهیم (1346). «جزر و مد سیاست و اقتصاد در امپراطوری صفویه»، یغما، 231، 351- 359.
بریان، پی یر (1391). تاریخ هخامنشی( ج10).(مرتضی ثاقب فر، مترجم). تهران: توس.
بهنود، مسعود (1366). دولتهای ایران از سید ضیاء تا بختیار. تهران: جاویدان.
پژوهش گروه جامی (1377). گذشته چراغ راه آینده است. تهران: ققنوس.
پولاک، ی. ا (1371). «روسپیگری در ایران»( تورج اتابکی، مترجم). ایران شناسی، 14، 327- 331.
پیرانی، احمد (1388). فحشا و فساد ارمغان سرمایه داری غرب. تهران: به‌آفرین.
-------- (1387). زندگی خصوصی محمدرضاشاه پهلوی. تهران: به‌آفرین.
-------- (1390). برادران شاه. تهران: به‌آفرین.
پیرنیا، حسن (1375). ایران باستان( ج2). تهران: دنیای کتاب.
تربتی سنجانی، محمود (1376). کودتاسازان. تهران: کاوش.
جعفریان، رسول (1390). جریانها و سازمانهای سیاسی و مذهبی ایران. تهران: علم.
جعفریان، حبیبه (1392). بودن با دوربین. تهران: حرفه هنرمند.
خلعت بری، فریده (1373). کیانوری و ادعاهایش. تهران: شباویز.
دلدم، اسکندر (1325). خاطرات من و فرح پهلوی( ج2). تهران: به آفرین.
دلدم، اسکندر (1390). حاجی واشنگتن. تهران: به آفرین.
دولت آبادی، یحیی (1328). حیات یحیی( ج2). تهران: ابن سینا.
رجایی، احمدعلی (1383). اسناد سخن می گویند. تهران: قلم.
رجال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک: رشیدیان ها (1389).(ج1). تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
روزولت، کرمیت (بی تا). کودتا در کودتا(علی اسلامی، مترجم). تهران: چاپخش.
رهبر، سعید (1383). نگاهی به نهضت ملی ایران؛ نقد خاطرات شعبان جعفری. تهران: هیرمند.
زاده محمدی، مجتبی (1385). لومپنها در سیاست عصر پهلوی. تهران: مرکز.
زرین کوب، عبدالحسین (1349). از کوچه رندان. تهران: شرکت سهامی کتاب های جیبی.
زعیم، کورش (1378). جبهه ملی ایران: از پیدایش تا کودتای 28 مرداد. تهران: ایران مهر.
زند مقدم، محمود (1391). شهر نو؛ قلعه زاهدی. سوئد: ارزان.
زند مقدم، محمود (1336). قلعه. تهران: مازیار.
سررشته، حسینقلی (1367). خاطرات من. تهران: نویسنده.
سرشار، هما (1380). خاطرات شعبان جعفری. بی جا: آبفام.
سفری، محمدعلی، (1371). قلم و سیاست. تهران: نارمک.
شیردل، کامران، (1359). مستند ناتمام قلعه. مرکز سینمایی و سمعی بصری کشور.
شهری، جعفر (1368). تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم( ج6). تهران: رسا.
صفایی، ابراهیم (1371). اشتباه بزرگ ملی شدن نفت. تهران: کتاب سرا.
صبوری، منوچهر (1380). جامعه شناسی سازمانها: بروکراسی مدرن ایران. تهران: اقاقی.
فاطمی نویسی، سیدعباس (1380). شعبان جعفری (بی مخ) در آیینه اسناد. تهران: جهان کتاب.
فتاحی پور، احمد (1351). نهادهای اصلی اجتماعی. تهران: مدرسه عالی دختران ایران.
فردوست، حسین (1369). ظهور و سقوط سلطنت پهلوی( ج1). تهران: اطلاعات.
کینزر، استیون (1382). همۀ آدم های شاه.(منیژه شیخ الاسلامی، مترجم). تهران: پیکان.
کمره ای، سیدمحمد (1382). روزنامه خاطرات(محمدجواد مرادی نیا، کوششگر). تهران: شیرازه.
گازیوروسکی، مارک. ج  (1384). مصدق و کودتا(علی مرشدی زاده، مترجم). تهران: قصیده سرا.
علم، مصطفی (1377). نفت، قدرت و اصول: پیامدهای کودتای 28 مرداد( غلامحسین صالح یار، مترجم). تهران: چاپخش.
مدنی، سید جلال الدین (1389). تاریخ سیاسی معاصر ایران( ج2). قم: دفتر انتشارات انقلاب اسلامی.
مصدق، غلامحسین (1369). در کنار پدرم. تهران: رسا.
مصدق، محمد (1379). خاطرات و تألمات دکتر محمد مصدق(ایرج افشار، کوششگر). تهران: علمی.
معتضد، خسرو(1374). سراب جانشین پسر(ج2). تهران: البرز.
منصوری، جواد(1379). سیر تکوینی انقلاب اسلامی. تهران: وزارت امور خارجه.
موریس، جک(1381). «روسپیگری، قوانین، واقعیت ها»( حمزه زینالی، مترجم). رفاه، شماره 5، 252- 262.
مهدی نیا، جعفر(1375). زندگی سیاسی سپهبد زاهدی. تهران: پانوس.
مهدی نیا، جعفر(1381). قتل های سیاسی و تاریخی سی قرن ایران(ج2). تهران: پاسارگاد.
نجاتی، غلامرضا(1365). جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران و کودتای 28 مرداد 1332. تهران: شرکت سهامی انتشار.
نجمی، ناصر(1370). دولتهای ایران از کودتای سوم اسفند تا آذر 1358؛ از سیدضیاء تا بازرگان( ج1و2). تهران: نویسنده.
نواب صفوی، مجتبی(1360). اعلامیه فداییان اسلام. تهران: منشور برادری.
وودهاوس، س. ام(1368). عملیات چکمه(فرحناز شکوری، مترجم). تهران: نشر نو.
وودهاوس، س. ام(1364). اسرار کودتای 28 مرداد(نظام­الدین دربندی، مترجم). تهران: راهنما.
ویلبر، دونالد(1389). سرنگونی دولت مصدق به روایت سند سازمان سیا(بهمن سراحیان، مترجم). تهران: دانش‌نگار.
هاشمی، زکریا(بی­تا). طوطی. تهران: روزن.
Afary, Ganet(1996). The Iranian Constitutional Revoluition, 1906- 1911: Grassroots Democracy, Social Democracy, and the Orgins of Femenism, New York: Cloumbia university Press.
Balaghi, Shiva(2013). “Silenced History and Santized Autobiographies: The 1953 CIA coup in Iran”, Biography,36, pp 71- 96.
Bayandar, Darioush (2012). “The Fall of Mosaddeq , Agust 1953”, Iranian studies,45, pp 679- 691.    
Cass, Frank(1993). “Operation Ajax Revisited: Iran 1953”, Middle Eastern Studies,29, pp 461- 486.
Etges, Andreas(2011). “All the Glitters in not Gold: The 1953 Cup Against Mohamod mossadegh in Iran”, Intelligence and National Security,26, pp 495- 508.
Fatemi, Sasan (2005). “Music, Festivity, and Gender in Iran From the Qajar to the Early Pahlavi Period”, Iranian studies,38, pp 399- 416.
Gasiorowski, Mark(2012). “The Causes of Iran's 1953 cuap”, Iranian studies, vol 45, pp 669- 678.
Gnoli, Gherardo(1980). Zoroaster's Time and Homeland: A study on the Origins of Mazdeism and Related Problems, Naples: Istituto universitario Orientale.
Khoury, Adel T (1980). Toleranz im Islamic, Munich: Kaiser.
Martin, Vanessa(2005). The Qajar Pact: Bargainang, Protest and The State in Nineteenth-Century Persia, London: I.B. Tauris
Mokhtari, Fariborz(2008). “Iran's 1953 Coup Revisited: Intenal Dynamic Versus External Intrigue”, Middle East,62, pp 457- 488.
Najmabadi, Afsaneh (1996). “Is our Remembered? Writing the History of Iranian Constitutionalism As If Women and Gender Mattered”, Iranian Studies, vol 29, pp 85- 109.
Rahnema, Ali (2012). “Overthrowing Mosaddeq in Iran: 28 Mordad/ 19 August 1953”, Iranian Studies,45, pp 661- 668.
Roberts, Meruyn (2012). “Analysis of Radio Propaganda in the 1953 Iran Coup”, Iranian Studies,45, pp 759- 777.
Sullivan, Barbara, (2003). “Trafficking in Women International Feminist”, gournal of Politics, 5, pp 67- 91.
Vryonis, Speros(1971). The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization From the Fifteenth Century, Berkeley and Los Angeles: University of Colifornia Press.