نقش آمریکا در تفرقه افکنی در ایران 1320-1332ه.ش/1941-1953م

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار تاریخ دانشگاه اصفهان

2 کارشناس ارشد تاریخ، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

جنگ جهانی دوم نتایجی همچون سامان یافتن اقتصاد آمریکا، تضعیف قدرت انگلیس، و توجه دولت­های قدرتمند به ایران، به­ دلیل موقعیت استراتژیک و منابع نفتی را به همراه داشت  که برای ایران به  بی­ ثباتی در همه زمینه­ها منجر شد. در 1941-1953/1320-1332، آمریکا و انگلیس با حمایت از دولت­هایی همچون قوام و رزم‌آرا، توسط سیا، بدامن، و عناصر وابسته با انواع اقدامات فرهنگی، به ایجاد تفرقه­ افکنی درگروه­ های مبارز پرداختند. در جریان ملی شدن صنعت نفت و تا زمانی که نیروهای ملی-مذهبی به رهبری آیت ­الله کاشانی و دکتر مصدق با هدف بیگانه­ ستیزی متحد بودند، آنها نتوانستند به اهداف خود برسند؛ اما تفرقة بین آنها باعث شد، آمریکا، دو رقیب بین­ المللی را از تسلط بر ایران کنار زند و سرانجام با کودتای 28مرداد1332/1953 ایران را تحت نفوذ خود درآورد.
هدف:  بررسی نقش آمریکا در تفرقه­ افکنی و بحران آفرینی در دورة زمانی1320-1332/1941-1953 می­باشد.
فرضیة پژوهش: «سیاست تفرقه­ افکنی بین گروه­‌ها و نهادهای ایرانی ابزاری مؤثر برای رسیدن آمریکا به اهدافش در سال­های مورد بحث بود».
یافته­ های پژوهش: با کودتای 28 مرداد، آمریکا توانست رقبای بین­ المللی ­اش را کنار بزند و بر ایران مسلط شود. با توجه به این موضوع می ­توان نتیجه گرفت که تفرقه ­افکنی توسط مخالفان، یکی از کم هزینه ­ترین و درعین­ حال مؤثرترین ابزار برای رسیدن به اهداف است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of US in widening division among Iranians during the years 1941-1953

نویسندگان [English]

  • Ali akbar Jafari 1
  • Azimeh Payandeh 2
1 Associate Professor, History, University of Isfahan, Isfahan, I.R.Iran
2 MA, History, University of Isfahan, Isfahan, I.R.Iran
چکیده [English]

Purpose: The objective is to unravel the role of the US diplomacy in dividing Iranian nationalists in the years between the occupation of Iran during World War 2 in 1941 and the 1953 Coup. The focus is on particular on events in the aftermath of the nationalization of the Iranian oil industry.
Method/Research Design: Archival documents were consulted in addition to existing publications.
Findings: The American and the British agents activated an operation code-named BEDAMN in 1948, carrying out a variety of propaganda and political action activities in order to combat Soviet and Tudeh Party influence in Iran. Following the nationalization of the Iranian oil industry, the operation succeeded in dividing followers of the Prime Minister Mosaddeq and Ayatollah Kashani, the influential religious leader and a former ally of Moseddeq.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nationalization - Oil Industry-Iran- USA- UK
  • Soviet Union
کتابنامه
اسناد
اسناد آرشیو ملی ایران
اسناد بایگانی وزارت امورخارجه
کتاب
آبراهامیان، یرواند(1392). کودتا. تهران: نی.
آبراهامیان، یرواند(1392). ایران بین دو انقلاب(چ20).(احمد گل­محمدی، محمد ابراهیم فتاحی، مترجمان). تهران: نی.
آوری،پیتر(1369). تاریخ معاصر ایران از تأسیس تا انقراض سلسله قاجاریه(ج1و2).(محمد رفیعی­مهرآبادی، مترجم). بی­جا: مؤسسه مطبوعاتی عطایی.
استوارت، ریچارد. ا(1370). در آخرین روزهای رضاشاه( عبدالرضا هوشنگ مهدوی، کاوه بیات، مترجمان). تهران: نو.
بولارد، سر ریدر، اسکراین، سرکلارمونت(1364). شترها باید بروند.(چ3).( حسین ابوترابیان، مترجم). تهران: نو.
بیل، جیمز(بی­تا). شیر و عقاب. بی­جا: بی­نا.
خلعت بری، فریده(1373). کیانوری و ادعاهایش. بی جا: شباویز.
دانشجویان مسلمان پیرو خط امام(بی­تا). اسنادلانه جاسوسی. شمارة8 تهران: انتشارات لانه جاسوسی.
دلدم، اسکندر(بی­تا). حاجی واشنگتن. بی­جا: بی­نا.
رائین، اسمائیل(1358). اسرار خانه سدان. تهران: امیرکبیر.
رحمانیان، داریوش(1391). ایران بین دو کودتا. تهران: انتشارات سمت.
روبین، باری(1363). جنگ قدرت­ها در ایران(محمود مشرقی، مترجم). بی­جا: انتشارات هفته.
روزولت(بی­تا). کودتا در کودتا. بی­جا: بی­نا.
زاده محمدی، مجتبی(1385). لومپن­ها در سیاست عصر پهلوی. تهران: مرکز.
طالع، هوشنگ، حریقی، پیمان(1389). گوشه­های پنهان توطئه برای تجزیه مهاباد. لنگرود: سمرقند،
طبری، احسان(1366).کژراهه(چ2). تهران: امیرکبیر.
عتیق پور، محمد(1379). بلوای نان. تهران: شریف.
فردوست، حسین(1370). ظهور وسقوط پهلوی، خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست(چ3). تهران: اطلاعات.
فقیه حقانی، موسی، نجفی، موسی(1384).تاریخ تحولات سیاسی ایران(بررسی مؤلفه­های دین، حاکمیت، مدنیت و تکوین دولت- ملت در گستره هویت ملی ایران(چ4).تهران: مؤسسة مطالعات تاریخ معاصر ایران.
فاتح، مصطفی(1335). پنجاه سال نفت ایران. تهران: بی­نا.
فوران، جان(1390). مقاومت شکننده(چ11).(احمد تدین، مترجم). تهران:رسا.
قشقایی، محمدناصر صولت(1366). سال­های بحران(چ2).( نصرالله حدادی، مصحح). تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
کاتوزیان، محمد علی همایون(1372). اقتصاد سیاسی در ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی(چ3).( محمدرضا نفیسی، کامبیز عزیزی، مترجمان). تهران: نشرمرکز.
کاتوزیان، همایون(1372). مصدق و نبرد قدرت(چ2).( احمد تدین، مترجم). تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی.
کاتوزیان، محمد علی همایون(1380). دولت و جامعه در ایران(چ2).( حسن افشار، مترجم). تهران: نشرمرکز.
کینزر، استیون(1382). همه ی آدم های شاه(منیژه شیخ جوادی، مترجم). تهران: پیکان.
گازیوروسکی، مارک-ج(بی نا ). کودتای 28 مرداد 1332(غلامرضا نجاتی، مترجم). بی جا: بی نا.
-----------------(1371). سیاست خارجی آمریکا و شاه. تهران: رسا.
گروه پژوهش جامی (1371).گذشته چراغ راه آینده است.(چ2).تهران: نیلوفر.
گروهی از هواداران نهضت اسلامی ایران و اروپا(بی تا ). روحانیت و اسرار فاش نشده از نهضت ملی صنعت نفت. قم: دارالفکر.
لسانی، ابوالفضل(1357).طلای سیاه یا بلای ایران(چ2).تهران: امیرکبیر.
.مدنی، سید جلال الدین(1387).تاریخ سیاسی معاصر ایران. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ پانزدهم.
محمدی، 1366منوچهر(1366). اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران:امیرکبیر.
موجانی، حمیدعلی(1375). گزیده اسناد روابط ایران و آمریکا(1851-1925). "سند شمارة 111، فرستنده: انجمن تربیتی ایران و آمریکا، گیرنده: وزارت امورخارجه آمریکا، موضوع: ترجمة گزارش سالانه انجمن در خصوص فعالیت در ایران، 16 ژوئن 1911" ، همچنین سند 116،تهران: ادارة انتشاراسناد دفتر مطالعات سیاسی وبین­المللی.
مؤسسه فرهنگی قدر ولایت(1377). قصه­ها و غصه­ها(ج2). بی جا: مؤسسه فرهنگی قدر ولایت.
مؤسسه مطالعات و پژوهش­های سیاسی(1370). ظهور و سقوط پهلوی،جستارهایی در تاریخ معاصر ایران(چ3).(ج2). تهران: اطلاعات.
میلسپو، آرتور(1370). امریکاییها در ایران(عبدرالرضا هوشنگ مهدوی، مترجم). تهران: البرز.
نجفی، موسی(1378). مقدمه ی تحلیلی تاریخ تحولات سیاسی ایران(دین، دولت، تجدد).تهران: مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر.
نجاتی، غلامرضا(1371). تاریخ سیاسی بیست و پنج ساله ی ایران. تهران: رسا، ، چ اول.
واعظی، حسن(1381). ایران و آمریکا، بررسی سیاست های آمریکا در ایران(چ3). تهران: سروش.
ولایتی، علی­اکبر(1383).بررسی ماهیت قدرت وسیاست خارجی آمریکا و موضوع برقراری رابطه(چ2). قم: دفتر نشر معارف.
وود هاوس، سی.ام(1364).عملیات چکمه(فرحناز شکوری، مترجم). تهران: نو.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا(1368). تاریخ روابط خارجی ایران. بی جا: مولف.
یمگانی، پارسا(1357). کارنامه مصدق(ج1). تهران: رواق.
کاشانی، سید محمود(1393)"پیشگیری از اعدام افسران توده ای در سال های 1333 و 1334"، فصلنامه ایران شناسی، چاپ مریلن آمریکا، 26(1).
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا(1368)."افسانه ی رضاشاه و هیتلر". تاریخ معاصر ایران،کتاب هشتم، مجموعه مقالات، تهران:مؤسسه پژوهشی و مطالعات فرهنگی،صص11-26.
منابع الکترونیکی
خامنه­ای، سید­علی(مقام معظم رهبری)، مجموعه صوتی ظهور و سقوط مصدق، دیدار با دانش­آموزان و دانشجویان، 12/8/1392، از:
Htpp://farsi.khmenei.ir.
خامنه­ای، سیدعلی(مقام معظم رهبری)، مجموعه صوتی ظهور وسقوط مصدق، دیدار با مردم کاشان 20/8/1380 ، از:
Htpp://farsi.khmenei.ir.
                                                                                                                            . 31/1/94 www.ir-psri.com