پهلویسم: ایدئولوژی رسمی دولت محمدرضا پهلوی در دهه‌های 1340 - 1350 ش.

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار تاریخ ایران دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشجوی دکترای تاریخ ایران دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

هدف: هدف از پژوهش حاضر تحلیل ایدئولوژی دولت در عصر پهلوی دوم است، این که این ایدئولوژی از کدام بنیادها و عناصر اساسی شکل گرفت و کارکردهای بنیادین آن تا چه حد در زمینۀ بازآفرینی مشروعیت حکومت از توفیق برخوردار بود.
روش/ رویکرد پژوهش: این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و بر پایۀ منابع کتابخانه‌ای، موضوع را مورد بررسی قرار داده است.
یافته‌ها و نتایج: یافته‌ها نشان می‌دهد که در دهۀ چهل و پنجاه، حکومت، برای ایدئولوژی‌سازی، از عناصری چون انقلاب سفید، ناسیونالیسم شاهنشاهی، عرفی‌گرایی، شبه‌بومی‌گرایی، شبه‌مذهب‌گرایی و شبه‌دموکراسی‌خواهی بهره می‌گرفت. کارآیی این ایدئولوژی، در تقویت مشروعیت دولت و رفع بحران آن به ‌علت عدم انطباق آن با شرایط بیرونی جامعه و تحولات جهانی و همچنین عدم تناسب و ناسازگاری درونی عناصر گوناگون و ناهمساز آن قرین موفقیت نبود. دولت پهلوی در شرایطی بر ناسیونالیسم تأکید می‌کرد که دوران ناسیونالیسم به سر آمده بود. از سوی دیگر، عناصر تشکیل‌دهندۀ ایدئولوژی دولت مانند انقلاب سفید، ناسیونالیسم شاهنشاهی، مذهب‌گرایی و عرفی‌گرایی در تناقض با یکدیگر قرار داشتند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Pahlavism, the Official Ideology of Mohammad Reza Pahlavi’s Government (During 1960’s & 1970’s)

نویسندگان [English]

  • Mohammadali Akbari 1
  • Reza Bigdelo 2
چکیده [English]

The major function of an ideology is to provide the people of a society with a homogeneous identity and accordingly contribute to the legitimacy of a government. Aiming to solve its legitimacy crisis, the Pahlavi Government tried to develop a specific ideology, and to present a new identity to Iran’s society based on that ideology during 1960’s and 1970’s. This need arose because of the economic and social modernization policy which Pahlavi’s Government adopted during this period in order to keep pace with global developments.
 
The main question of the present research is: which key elements and foundations formed this ideology adopted by Mohammad Reza Shah's Government, and to what extent did the fundamental functions of this ideological system help in recreating the legitimacy of the Pahlavi Government? This research studies this subject through historical and descriptive-analytic methods of investigation. This study concludes that according to the records, the Pahlavi Government used some elements such as the White Revolution, Imperial Nationalism, secularism, pseudo-nativism, pseudo-religiousness and pseudo-pro-democracy to create this ideology during 1960's and 70’s. The ideology was not a practical success in supporting the legitimacy of the Pahlavi Government and solving its legitimacy crisis, since it did not meet the real requirements of society and was not in compliance with global developments. It also lacked internal consistency and appropriateness in its miscellaneous and incompatible elements. The Pahlavi Government was emphasizing nationalism after the nationalism era had ended. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • ideology
  • the White Revolution
  • Imperial Nationalism
  • localism
  • Mohammad Reza Shah P
Afkhami GholamReza(2009). The life and time of shah. California: university of California press.
Amir arjomand, Said (1986, Apr). Irans lslamic Revolution in Comparative Perspective, Wold Politics, 38(3).
BorouJerdi, Mehrzad (2003). The ambivalent modernity of Iranian Intellectuals, in negin nabavi.ed.intellectual trends in Iran. Gainesville:university press of florida.
Keshavarzian, Arang (2007). Bazar and state in Iran, New york: Cambridge university press.
Rajaee, Farhang (2007). Islamism and modernization.texas: The university of texas.
Rostow,W.W (1952). The Process of Economic Growth. New York: w.w.norton.            
آبراهامیان،یرواند (1377). ایران بین دو انقلاب (حسن شمس آموری و دیگران، مترجمان). تهران: نشر مرکز.
آشوری، داریوش (1378). ما و مدرنیت. تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
آصف، محمدحسن(1384).مبانی ایدئولوژیک دولت پهلوی.تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
آموزگار، جهانگیر (1376). فراز و فرود دودمان پهلوی (اردشیر لطیفیان، مترجم). تهران: مرکز ترجمه و نشر کتاب.
ابوالفتحی، محمد(1379). ناسازگاری مدرنیزاسیون با مشروعیت سنتی در دوره پهلوی، پایان نامه دانشگاه تهران،تهران.
اسماعیلی، حمیدرضا(1388 ،پائیز).فرهنگ سیاسی هیئت حاکم در دورۀ پهلوی. فصل­نامۀ مطالعات تاریخی، 26.
اشرف، احمد؛ علی بنوعزیزی (1387). طبقات اجتماعی،دولت و انقلاب در ایران (سهیلا ترابی فارسانی، مترجم). تهران: نیلوفر.
اکبری، محمدعلی (1384). دولت و فرهنگ.تهران: موسسه انتشاراتی ایران.
اورنگ، قدرت‌الله (1349). عظمت شاهنشاهی ایران در عصر سلطنت شاهنشاهی آریا مهر. بی جا:بی نا.
ایگلتون، تری(1381). درآمدی بر ایدئولوژی( اکبر معصوم‌بیگی،مترجم). تهران: نشرآگه.
بروجردی، مهرزاد (1377). روشنفکران ایرانی و غرب (جمشید شیرازی، مترجم). تهران: فرزان روز.
بشیریه، حسین (1383اردیبهشت). ایدئولوژی سیاسی و هویت اجتماعی در ایران. ناقد، س1(2).
بیل، جیمز،ا. (1371). عقاب و شیر (فروزنده برلیان، مترجم). تهران: نشر فاخته.
پهلوان، چنگیز (1354 تابستان). برنامه‌ریزی فرهنگی در ایران، فرهنگ و زندگی، ش 15.
پهلوی، فرح (1382). دختر یتیم. تهران: نشر به آفرین.
پهلوی، محمد رضا (1377). پاسخ به تاریخ (حسین ابوترابیان، مترجم). تهران: نشر سیمرغ.
پهلوی، محمد رضا  (1371). پاسخ به تاریخ (شهریار ماکارن، مترجم). تهران: شهرآب.
پهلوی، محمد رضا  (1345). انقلاب سفید. تهران: کتابخانه سلطنتی پهلوی.
پهلوی، محمد رضا  (4/11/1342). مصاحبه. اطلاعات.
پهلوی، محمد رضا  (بی تا). به سوی تمدن بزرگ. تهران: کتابخانه پهلوی.
پهلوی، محمد رضا  (بی تا). تألیفات، نطقها و بیانات اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی (ج5،6 و4). بی جا: بی تا.
پهلوی، محمد رضا(بی تا).  شاه گفتارهای مذهبی(ج1). ری: آستانه مبارکه حضرت عبدالعظیم.
پهلوی، محمد رضا (بی تا). مأموریت برای وطنم. بی جا: بی تا.
تماشا،28/4/54.
جشن هنر شیراز به روایت اسناد ساواک (1381). تهران: مرکز بررسی اسناد وزارت اطلاعات.
حدیدی، مختار(1382،بهار). نگاهی به اسناد محرمانۀ جشن­های 2500ساله، فصلنامۀ تاریخ معاصر ایران،2( 5).
خمینی، روح الله (1396هـ.ق). خطبههای تاریخی و انقلابی امام خمینی (گروه 15 خرداد،)
روزنامه رستاخیز (2535، آذر 16). ویژه نامه پنجاه سال شاهنشاهی پهلوی، 486.
ریکور، پل (1382). ایدئولوژی و اتوپیا (احمد بستانی، مترجم). نامه مفید، شماره 2.
زن روز 15/4/1347. -13/12/1345.
سازمان اسناد ملی ایران.
سعید، بابی (1379). هراس بنیادین (غلامرضا جمشیدیها، موسی عنبری، مترجمان). تهران: دانشگاه تهران.
شاعری، احمد (1350). عصر همبستگی شاه و مردم. تهران: بی نا.
شمیم، علی‌اصغر (1344). ایران در دوره سلطنت اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی. تهران: انتشارات شورای مرکزی جشن شاهنشاهی.
صفا، ذبیح الله (بی تا). تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی. تهران: دانشگاه تهران.
علم، امیر اسدالله (1382). یادداشتهای علم (ج5). تهران: نشر ثالث.
علم،امیر اسدالله (1377). یادداشتهای علم.تهران: نشر مازیار- معین،
علوی‌نیا، اشرف سادات (1389). علل وقوع انقلاب اسلامی ایران، چشم‌انداز ایران، ش60، فروردین.
فالاچی، اوریانا (1366). مصاحبه با تاریخ سازان (مجید بیدار نریمان، مترجم). تهران: جاویدان.
فردوست، حسین (1374). خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست، در:ظهور و سقوط سلطنت پهلوی. (ج1). تهران: موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
فلسفه انقلاب ایران (بی تا). تهران: حزب رستاخیز ملت ایران،
فوران، جان (1378). مقاومت شکننده(احمد تدین،مترجم). تهران: رسا.
گزارش فرهنگی ایران( 2535). تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
گلد، جولیوس ؛ کولب ویلیام ل. (1376). فرهنگ علوم اجتماعی (گروه مترجمان). تهران: انتشارات مازیار.
مرام­نامۀ فرقۀ سیاسی دمکرات ایران (عامیون). 1329ق. (ج4).
مرکز اسناد ریاست جمهوری(نخست وزیری سابق).
ملک‌پور، علی(1381). تعارض فرهنگی دولت و مردم در ایران. تهران:آزاداندیشان.
نبوی، نگین (1388). روشنفکران و دولت. تهران: شیرازه،.
 نجفی، سید محمدباقر(2535). شاهنشاهی و دینداری. تهران: مرکز ارتباط جمعی.
نظام الملک، ابوعلی (1369). سیاست نامه (عباس اقبال آشتیانی، مصحح). تهران: اساطیر.
نفیسی، رسول (1375). آموزش و فرهنگ سیاسی، ایران فردا، ش30.
هانتینگتون، ساموئل (1370). سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی (محسن ثلاثی، مترجم). تهران: نشر علم.
هنرمند، منوچهر (1349). پهلویسم مکتب نو. بی جا: بی‌نا.