صورت بندی گفتمانی علمای شیعه در انقلاب مشروطه(نگاهی تحلیلی-گفتمانی به جبهه‌بندی گفتمانی علمای شیعه در انقلاب مشروطه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران و عضو وابسته پژوهشکده امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی

2 دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه تهران

3 کارشناسی ارشد علوم سیاسی- گرایش اندیشه سیاسی در اسلام- پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی

چکیده

هدف: هدف پژوهش حاضر،  بررسی نحوة صورت­بندی گفتمانیِ خرده­گفتمان­های موجود در گفتمان علمای شیعه و واکاوی چگونگی ظهور این خرده­گفتمان­ها و مداقة تاریخی- گفتمانی در اندیشه­ورزی این خرده­گفتمان­ها در باب مشروطیت است.
روش/رویکرد پژوهش: این مقاله،  بااستفاده از روش گفتمانی «تضادمحور» میشل­پشو و اتخاذ رویکردی تاریخی– تحلیلی به بررسی صورت­بندی گفتمانی علمای شیعه در انقلاب مشروطه پرداخته است.
یافته­ها و نتایج پژوهش: انقلاب مشروطه یکی از نقاط عطف تاریخی و بی­نظیر در تاریخ ایران معاصر محسوب می­شود. در این برهه، اندیشه­ها،  نظرها،  و گفتمان­های مختلفی از بطن جامعه سربرآوردند.براین­اساس،  خرده­گفتمان­های موجود در گفتمان عام روحانیت شیعی،  به مؤلفه‌ها و عناصر اصلی مدرنیته بی­توجه بودند و بیشتر باتوجه به کنش گفتمان­های رقیب(اعم از نظری و عملی)  و در تضاد با یکدیگر بودند که به تولید متون و مفاهیم در باب مشروطه پرداخته و نسبت خویش را با مشروطیت تعیین کردند. این امر باعث شد که این گفتمان­ها از درک واقعی مدرنیته عاجز باشند و در نسبت خود با آموزه­های مشروطیت ناسازواری­های زیادی داشته باشند. گو اینکه همین ناسازواری در ماهیت انقلاب مشروطیت در ایران باعث ابهام و بعدها شکست این جنبش گشت.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Shia Ulama Discourses in the Iranan Constitutional Revolution (1905-1911)

نویسندگان [English]

  • Seyyed Sadrudin Mosavi Jashni 1
  • Masoud Darroudi 2
  • Enseye Aslani Katoli 3
1
2
3
چکیده [English]

Purpose: Attempts to unravel the discursive discourses of Shia Ulema in the Iranian Constitutional Revolution.
Methodology/Approach: Michel Pecheux’s antagonism-based discourse analysis is employed.
Findings and Conclusion: Three rival sub-discourses, namely Sharia- oriented, Justice – oriented, and  modernist were identified. Noneconsidered components of the modernity of the Constitutional Revolution, but merely focused on actions (both theoretical and practical) of the other two. As a result, they failed to understand the nature of modernity, and their understanding of Revolution was paradoxical. Such paradoxical understanding caused ambiguity and later led to the failure of the movement

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran- Constitutional Revolution
  • Shia Ulama- modernity - Sharia- discourse- antagonism based discursive theory
  • discursive articulation
آبادیان،  حسین (1374)، مبانی نظری حکومت مشروطه و مشروعه (به انضمام رسائل علمای موافق و مخالف مشروطه).  تهران: نشر نی.
آبادیان، حسین (1383). بحران مشروطیت در ایران(چ1).  تهران: موسسه مطالعات و پژوهش­های سیاسی.
آجدانی،  لطف­الله (1383). علما و انقلاب مشروطیت ایران. تهران: اختران.
آدمیت،  فریدون (1355)،  ایدئولو‍ژی انقلای مشروطیت ایران،  تهران: پیام.
اسدآبادی، سیدجمال­الدین (1355). مقالات جمالیه(ابوالحسن جمالی،کوششگر).  تهران: طلوع آزادی.
انصاری،  مهدی (1369). شیخ فضل­الله نوری و مشروطیت (رویارویی دو اندیشه).  تهران: امیرکبیر.
بهار،  محمدتقی (1371). تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران. تهران: امیرکبیر.
تبریزی، محمدحسین بن علی­اکبر (1377). «کشف المراد من المشروطه و الاستبداد» در رسائل مشروطیت (18 رساله و لایحه درباره­ی مشروطیت) (غلامحسین زرگری نژاد،کوششگر). تهران: کویر.
ترکمان، محمد، (1362). رسائل، اعلامیه­ها،  مکتوبات... و روزنامه­های شیخ­فضل­الله نوری( 2 ج).  تهران: رسا.
حائری،  عبدالهادی (1364). تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق. تهران: امیرکبیر.
................................ (1372).« رویارویی اندیشه­ها در انقلاب مشروطیت»،  همشهری،  کتاب سال 1372،1(1).
حسینی­زاده،  سیدمحمدعلی(1386). اسلام سیاسی در ایران.  قم: دانشگاه مفید قم.
درودی، مسعود؛  موسوی، سیدصدرالدین (1388پاییز).«نظام سیاسی در دیدگاه سیاسی امام خمینی(س) و علامه نائینی»(بررسی مولفه­های شکلی و محتوایی نظام سیاسی دوران غیبت)،  فصلنامه علمی- پژوهشی متین،11(44).
........................ (1390). «مشکله معرفت شناختی شناخت غرب»،  فصلنامه پژوهش در تاریخ،  شماره 5.
ربانی،  محمدصادق (1388). بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی(عج).  قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
زرگری­نژاد،  غلامحسین (1377). رسائل مشروطیت ( 18 رساله و لایحه درباره­ی مشروطیت).  تهران: کویر.
زیباکلام، صادق (1377). سنت و مدرنیسم. تهران: روزنه.
سلطان­العلما خراسانی،  شیخ احمد (1363).  روزنامه روح­القدس(محمد گلبن،کوششگر).  تهران: چشمه.
عنایت،  حمید (1372).اندیشه سیاسی در اسلام معاصر(بهاء­الدین خرمشاهی، مترجم). تهران:انتشارات خوارزمی.
فراستخواه،  مقصود (1377). سرآغاز نواندیشی معاصر دینی و غیردینی.  تهران: شرکت سهامی انتشار
فیرحی، داوود (1383). نظام سیاسی و دولت در اسلام. تهران: سمت.
فیرحی، داوود (1391).فقه و سیاست در ایران معاصر.  تهران: نشر نی.
کرمانی، مجدالاسلام (1356).تاریخ انحطاط مجلس(فصلی از تاریخ انقلاب مشروطیت ایران).  اصفهان: دانشگاه اصفهان.
کسروی،  احمد (1379). تاریخ مشروطه ایران.  تهران: مجید.
کفایی،  عبدالحسین مجید (1358).  مرگی در نور (زندگی آخوند خراسانی).  تهران: زوار.
الگار،  حامد (1369).«نیروی مذهبی در قرون هجدهم و نوزدهم» در مجموعه مقالات سلسله پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج (عباس مخبر،  مترجم). تهران: طرح نو.
محیط طباطبایی، محمد (بی­تا).  نقش سیدجمال­الدین اسدآبادی در بیداری مشرق­زمین.  قم: دفتر سازمان تبلیغات.
مرسلوند،  حسن (1378). حاج شیخ هادی نجم آبادی و مشروطیت.  تهران:وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ملک­زاده،  مهدی (1363). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران.  تهران: علمی.
ممقانی،  حاج اسدالله (1363). مسلک الامام فی سلامه الاسلام(صادق سجادی،کوششگر).  تهران: تاریخ ایران.
نائینی، میرزامحمدحسین (1388). تصحیح و تحقیق: سیدجواد ورعی،  (چ 2)،  قم: بوستان کتاب قم.
نجم­آبادی،  شیخ­هادی (1312). تحریر­الغطاء(مرتضی نجم­آبادی،کوششگر).  تهران: بی­نا.
نفیسی،  سعید (1368). تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران. تهران: نوبنیاد.
نوری،  شیخ فضل­الله (1377- الف). «حرمت مشروطه»، در رسائل مشروطیت (18 رساله و لایحه درباره­ی مشروطیت)( غلامحسین زرگری­ن‍ژاد،کوششگر).  تهران: کویر.
نوری،  شیخ فضل­الله (1377- ب). «تذکره­الغافل و ارشاد الجاهل»،  در رسائل مشروطیت (18 رساله و لایحه درباره­ی مشروطیت)( غلامحسین زرگری­ن‍ژاد،کوششگر).  تهران: کویر.
وطن­پرست،  غلامرضا (1384). «اندیشه سیاسی میرزا یوسف­خان مستشارالدوله و مشروطه­ی ایرانی»،  در مجموعه مقالات همایش بررسی مبانی فکری و اجتماعی مشروطیت،  تهران: موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
هدایت،  حاج مهدی قلی (مخبرالسلطنه) (1357). خاطرات و خطرات.  تهران: زوار
............................................................ (1363). طلوع مشروطیت(امیر اسماعیلی،کوششگر).  تهران: جام.
 
Lambton,Ann(1979). Some New trends in Islamic Political Thought in Late 18th and Eaarly 19th Century Persia, StudiaIslamica, 39,April.
Keddie, Nikki(1972). Sayyid Jamal ad-Din al-Afghani, A  Political Biography, Los Anjele: University of California press.
Foucualt, Michel( 1972 ). The  Archaeology of  Knowledge .  Translated by  A. M. Sheridan Smith . New York , Pantheon Books.
Pecheux , Michel ( 1982 ) . Language , Semantics  and  Ideology . Macmillan , Basingstoke  ( First  published  in  French  in 1975 ).