پژوهشی درباره تخته قاپوی ایلات و عشایر فارس در عصر پهلوی اول و پیامدهای مالیاتی آن با اتکا به اسناد تاریخی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه پیام نور

2 استاد گروه تاریخ دانشگاه پیام نور

3 استاد گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی

4 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور

چکیده

هدف: دورة پهلوی اول، از نقاط عطف تاریخ معاصر‌ایران محسوب می‌شود. رضاخان سردارسپه، که با کودتای سوم اسفند 1299زمینة صعود خود را به مراحل بالای قدرت فراهم نمود، در 1304 و با تشکیل مجلس مؤسسان، به تخت سلطنت جلوس کرد. وی با تثبیت قدرت مرکزی و جلوس بر تخت سلطنت در صدد برآمد شورش‌های عشایری در سطح کشور را نیز به انحاء مختلف سرکوب نماید. ازجمله سیاست‌هایی که رضاشاه برای سرکوب ‌ایلات و عشایر به کار برد، خلع سلاح، تخته‌قاپو، و متحد‌الشکل کردن لباس آنها بود. هدف ‌این پژوهش، بررسی پیامدهای یکی از سیاست‌های عشایری پهلوی اول( تخته‌قاپو) در‌ایالت فارس و در بعد اقتصادی و مالیاتی می‌باشد. 
 روش/رویکرد پژوهش:‌این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و اسناد و مدارک آرشیوی تألیف شده است. 
یافته‌ها و نتایج:  اجرای سیاست تخته‌قاپو(اسکان)‌ ایلات و عشایر فارس به‌دلیل عدم آشنایی با روحیات کوچ‌نشینان موفقیت‌آمیز نبود. باوجود الغای مالیات‌ ایلی اغنام و احشام توسط مجلس شورای ملی از خانواده‌های تخته‌قاپو شده،  مأموران وصول مالیات همچنان ‌این مالیات را از مردم مطالبه می‌نمودند. سرانجام، درنتیجة فشار دولت و حکومت نظامی ‌در وصول مالیات و اسکان آنان، نارضایتی عمیقی در میان عشایر نمودار شد و زمینه‌های یک شورش عشایری عمومی ‌را ‌ایجاد نمود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Forced settlement of nomads during Reza Shah Pahlavi reign (1925-1941): Economic consequences based on archival records

نویسندگان [English]

  • reza Moeini-Rudbali 1
  • Mohammad Reza Nasiri 2
  • Ali Bigdeli 3
  • Ali Reza Alisofi 4
1
2
3
4
چکیده [English]

Purpose: Reza Shah’s reign (1925-1941) was turning point in the modern history of Iran. After the consolidation of his power, he launched a policy of cracking down and forced re-ettlement of nomads to prevent future revolts. The policy included disarming, forced relocation and imposing a uniform dress. This paper looks into the economic consequences of the policy in Fars province in southeast Iran where the Ghashghaei tribe was dominant. 
Methodology / Approach: Evidence from primary sources held in the Iranian National Archives makes the basis for analysis. 
Findings and Conclusion: The forced settlement policy was not successful because the agents implementing it were not familiar with the nomads’ culture and morale. Despite the abolition of tribal livestock taxes by the National Legislative Assembly (the Majles), military officers continued to levy the tax on settled people. As a result, widespread discontent led to a general uprising.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Reza Shah
  • forced settlement
  • Fars
  • tribes and nomads
  • tax
استرآبادی،میرزا مهدی خان(1341). تاریخ جهانگشای نادری(سید عبدالله انوار،کوششگر).تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
اعظام قدسی، حسن(1345). کتاب خاطرات من یا روشن شدن تاریخ صد ساله(ج2). بی جا: بی نا.
افوشته‌ای نطنزی، محمود بن هدایت الله (1350). نقاوه الاثار فی ذکر الاخبار(احسان اشراقی،کوششگر).   تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
بهمن بیگی، محمد(1381). عرف و عادت در عشایر فارس. شیراز، انتشارات نوید شیراز.
حسینی فسایی،حسن(1367). فارسنامه ناصری(ج2).( منصور رستگار فسایی،مصحح). تهران: امیرکبیر.
خاوری شیرازی، میرزا فضل الله(1380). تاریخ ذوالقرنین(ج2).(ناصر افشار فر،مصحح).تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
دبیرالملک (1303ش). مالیاتهای مستقیم در‌ایران. مجله علوم مالیه و اقتصاد،1(1).
دوبد، بارون(1371). سفرنامه لرستان و خوزستان(حسین آریا،مترجم). تهران، شرکت انتشارات علمی‌و فرهنگی.
دهخدا، علی اکبر(1377). لغت نامه. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
شهبازی، عبدالله(1366).‌ایل ناشناخته(پژوهشی در کوه نشینان سرخی فارس). تهران، نشر نی.
صفی نژاد، جواد(1357). عشایر مرکزی‌ایران. تهران: انتشارات امیرکبیر.
عمید،حسن(1379). فرهنگ فارسی عمید. تهران: انتشارات امیرکبیر.
غفاری، هیبت الله(1368). ساختارهای اجتماعی عشایر بویر احمد. تهران، نشر نی.
فرخ (معتصم السلطنه)،مهدی(1347). خاطرات سیاسی فرخ(پرویز لوشانی،کوششگر).تهران: انتشارات امیرکبیر.
گلستانه،ابوالحسن بن محمد امین(1344). مجمل التواریخ( مدرس رضوی،کوششگر).تهران: انتشارات کتابخانه ابن سینا.
مجیدی،فریده (1390). سرگذشت تقسیمات کشوری‌ایران(کتاب اول از 1285 تا 1385ه.ش)(ج4). تهران: بنیاد‌ایران شناسی.
مروی، محمد کاظم(1374). عالم آرای نادری(ج1).تهران: انتشارات علمی‌و نشر علم.
نامی‌اصفهانی،میرزا محمد صادق موسوی(1317). تاریخ گیتی گشا. تهران: انتشارات اقبال.
و. بارتولد(1358). تذکره جغرافیای تاریخی‌ایران(حمزه سردادور،مترجم) تهران: انتشارات توس.
وزیری کرمانی،احمد علی خان(1353). جغرافیای کرمان(کوششگر).محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تهران: ابن‌سینا.
یعقوبی،علی ؛ یعقوبی،کریم(1389). بررسی نظام مالیات ارضی در دوره قاجار (از آغاز سلسله قاجار تا انقلاب مشروطیت).‌ایلام: جوهر حیات.
روزنامه ها
اطلاعات، (1310)؛حبل المتین، (1308)؛فارس، (1298)
اسناد
سازمان اسناد و کتابخانه ملی‌ایران (ساکما)، 1-350 ،  7044-350، 7176-350
سازمان اسناد و کتابخانه ملی فارس(ساکما،   فارس)،2935624.
کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی‌(کمام)، 74/1/23/132/7،  207/5/22/18/8.