تحلیل روابط کاشانی و نواب صفوی در پیروزی و شکست نهضت ملی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد تاریخ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی

چکیده

هدف: هدف از این پژوهش بررسی روابط آیت‌الله ابوالقاسم کاشانی، به عنوان رهبر مذهبی جنبش ملی شدن صنعت نفت، و نواب صفوی، به عنوان رهبر جمعیت فدائیان اسلام، در پیروزی و شکست نهضت ملی ایران است.
روش/ رویکرد پژوهش: در این پژوهش سعی شده با استفاده از روش توصیفی، تحلیل تاریخی به بررسی این واقعه پرداخته شود.
یافته‌ها و نتایج: نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخ ایران به شمار می‌آید که هر چند فصل جدیدی در مسیر مبارزاتی مردم ایران گشود؛ اما سرانجام به شکست انجامید. در پیروزی و شکست این نهضت عوامل متعددی نقش داشته‌اند که بررسی عملکرد و سهم هر کدام از آن‌ها، می‌تواند الگوی پژوهشی جدیدی در اختیار محققین قرار دهد. در این مقاله تلاش شده است با استفاده از روش توصیفی، تحلیلی روابط آیت‌الله سید ابوالقاسم کاشانی، رهبر مذهبی ملی شدن صنعت نفت، و نواب صفوی، رهبر جمعیت فدائیان اسلام، در پیروزی و شکست نهضت ملی ایران را با رویکردی روشن‌تر مورد بررسی قرار دهد. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Navab Safavi and Ayatollah Kashani: relationships during the movement for nationalization of Iran oil industry (1950-1952)

نویسنده [English]

  • Vahid Kargar
چکیده [English]

Pupose: Nationalization of Iranian Oil Industry (1950-1952), an important event in the nation's contemporary, eventually led to defeat.  This paper explores relations between two influential religious figures of the time, Ayatollah Kashani and Navab Safavi, during the movement (1950-1952).
Method/ Research approach: Library resoures and archival material were used to collect data.
Findings: Actions taken by the two figures were instrument in informing and mobilizing the public. However, their later disagreement about enforcing law of Sharia had significant implications in the defeat of the movment.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ayatollah Kashani
  • Navab Safavi
  • Dr. Mosadeq
  • Nationalization of Iran oil industry movement
  • victory and defeat of the Iranian National Movement
  • 1953 Coup
(1371).گزارش های محرمانه شهربانی( 28 – 1327)، به کوشش مجید تفرشی و...، (جلد2). تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
(بی‌تا). اسناد نفت، تهیه از انتشارات دولت مصدق. تهران: پویان.
آبراهامیان، یرواند، (1387). ایران بین دو انقلاب. (احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، مترجمان). تهران: نشرنی.
اسناد سخن می‌گویند. (1382). (احمد علی رجائی و...، پژوهش). (جلد2). تهران: قلم.
افراسیابی، بهرام، (1367). ایران و تاریخ: از کودتا تا انقلاب. تهران: نشر علم.
امیرعلائی، شمس الدین، (1357). مجاهدان و شهیدان راه آزادی، تهران: کتابفروشی دهخدا.
امینی، علی، (بی‌تا). خاطرات. به کوشش یعقوب توکلی. بیجا: سوره.
بسته‌نگار، محمد، (1381). مصدق و حاکمیت ملی. تهران: قلم.
بنی جمال، احمد، (1387). آشوب، تهران: نشر نی، 1387.
بهار، مهدی، (1357). میراث خوار استعمار، تهران: اطلاعات.
بهنود، مسعود، (1377). از سید ضیاء تا بختیار، تهران: جاویدان.
پژوهش از جامی، (1377). گذشته چراغ راه آینده است. تهران: ققنوس.
پهلوی، اشرف، (1371). من و برادرم، تهران: نشر علم.
تبریزی نیا، حسین، (1371). ناپایداری احزاب سیاسی در ایران، ( علی باقری، مترجم)، تهران: نشر بین الملل.
ترکمان، محمد، (1359). تشنجات و درگیریهای خیابانی در دوران حکومت دکتر مصدق. تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
ترکمان، محمد، (1370). اسرار قتل رزم‌آرا، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
ترکمان، محمد، (1378). نقدی بر مصدق و نبرد قدرت و اسنادی درباره رابطه علما با دکتر مصدق.‌ تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
جعفریان، رسول، (1380). جریان ها و جنبش های مذهبی - سیاسی ایران 1320 – 1357. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
حجتی کرمانی، علی، (بی‌تا). «چند دیدار با آیت‌الله کاشانی». (تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره 6 و 7).
حسینیان، روح الله، (1384). بیست سال تکاپوی اسلام شیعی در ایران. تهران: مرکزاسنادانقلاب اسلامی.
حسینیان، روح الله، (1385). بازخوانی نهضت ملی ایران. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
حکیمی، محمود، (1387). زندگی نامه اندیشه ها و مبارزات دکتر محمد مصدق. تهران: قلم.
خامه ای، انور، (1372). خاطرات سیاسی، تهران: گفتار.
خسروشاهی، سید هادی، (1379).  فدائیان اسلام: تاریخ، عملکرد، اندیشه. تهران:  اطلاعات.
خوش نیت، سید حسین، (1360). سید مجتبی نواب صفوی: اندیشه ها، مبارزات و شهادت او. ‌تهران: منشور برادری.
دهنوی، م، (1362). مجموعه ای از مکتوبات، سخنرانی ها و پیام های آیت الله کاشانی. (جد4). تهران: شرکت سهامی خاص.
دوانی، علی، (بی‌تا). نهضت روحانیون ایران. (جلد 2). بی جا:  بنیاد فرهنگی امام رضا (ع).
ذوقی، ایرج، (1387). مسایل سیاسی و اقتصادی نفت ایران. تهران:‌ دانش‌پرور.
رکن آبادی، غضنفر، (1379). سیاست، دیانت و آیت الله کاشانی. تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
روحانی، فؤاد، (1379). زندگی سیاسی مصدق. تهران: زوار.
زعیم، کورش، (بی‌تا). جبهه ملی ایران از پیدایش تا کودتای 28 مرداد. تهران: ایران مهر.
زهتاب فرد، رحیم، (1376). افسانه مصدق. تهران: نشر علم.
سالمی، محمدحسن، (1388.) تاریخ نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران از نگاهی دیگر. تهران: مرکزاسناد انقلاب اسلامی.
سفری، محمدعلی، (1371). قلم و سیاست. (جلد1). تهران: نشرنارمک.
سلیمان نژاد، عباس، (1380). مبارز نستوه. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
سنجابی، کریم، (1381). خاطرات سیاسی. تهران: صدای معاصر.
شجیعی، زهرا، (1372). نخبگان سیاسی ایران. (جلد4). تهران: سخن.
شروین، محمود، (1374). دولت مستعجل، تهران: انتشارات علمی.
شوکراس، ویلیام، (1369). آخرین سفر شاه، (عبدالرضا هوشنگ مهدوی، مترجم) تهران: البرز.
شیفته، نصرالله، (1376). زندگینامه و مبارزات سیاسی دکتر‌مصدق. تهران: نشر کومش.
صفائی، ابراهیم ( 1371). اشتباه بزرگ ملی شدن نفت. تهران: کتاب سرا.
صمدی‌پور، سعید، (1388). جبهه ملی ایران؛ تهران: مرکزاسناد انقلاب اسلامی.
صولت قشقایی، محمد ناصر، (1371). سال های بحران: خاطرات روزنامه محمد ناصر صولت قشقایی از فروردین 1329 تا آذر 1332. تهران: رسا.
عاقلی، باقر، (1380). شرح‌حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران. (جلد1 و3). تهران: گفتار.
عاقلی، باقر، (1384). روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، (جلد1 و 2). تهران: نشر نامک.
عبدخدائی، محمد مهدی، (1379). مروری بر تاریخچه فدائیان اسلام. (سید مهدی حسینی، تدوین). تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
عظیمی، فخرالدین، (1389). حاکمیت ملی و دشمنان آن. تهران: نگاره آفتاب.
علم، مصطفی، (1371). نفت: قدرت و اصول. (غلامحسین صالحیار، مترجم). تهران: اطلاعات.
عمید زنجانی، عباسعلی، (1370). انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن، تهران: نشر‌کتاب سیاسی.
فخیمی، قباد، (1378). سی‌سال نفت ایران، تهران: مهراندیش.
فلسفی، محمد تقی، (1376). خاطرات و مبارزات. (علی دوانی، تدوین‌گر).  تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
فوران، جان، (1386). مقاومت شکننده. (احمد تدین، مترجم) تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
کی استوان، حسین، (1355). سیاست موازنه منفی در مجلس چهاردهم. (جلد1). بی جا: انتشارات مصدق.
کینزر، استیون، (1388). همه مردان شاه از کودتای 28 مرداد تا 11 سپتامبر 2001. (لطف الله میثمی، مترجم) تهران: صمدیه.
کاتوزیان، محمدعلی (همایون)، (1375). اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی، (محمد رضا عزیزی و ... مترجمان). تهران: نشر مرکز.
گروهی از هواداران نهضت اسلامی ایران در اروپا، (بی‌تا). اسرار فاش نشده از نهضت ملی شدن صنعت نفت. قم: دارالفکر.
گل محمدی، احمد، (1382). جمعیت فداییان اسلام به روایت اسناد. (جلد 1). تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
مدنی، سید جلال الدین، (1361). تاریخ سیاسی معاصر ایران. (جلد 1). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
مدیر شانهچی، محسن، (1375). احزاب سیاسی ایران با مطالعه موردی نیروی سوم و جامعه سوسیالیست‌ها. تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات ( 1379). روحانی مبارز آیت الله کاشانی به روایت اسناد ( جلد 1 و 2). تهران:‌ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
مشیر، مرتضی، (1378). دکتر مصدق در دوره قاجار و پهلوی. تهران: بی نا.
مکی، حسین، (1357). نفت و نطق مکی، تهران: امیرکبیر.
مکی، حسین، (1360). خلع ید، (جلد3). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مکی، حسین، (1362). کتاب سیاه. (جلد 4). تهران: نشر ناشر.
مکی، حسین، (1374). تاریخ بیست ساله ایران. (جلد8). تهران: علمی.
مهدی نیا، جعفر، (1374). زندگی سیاسی عبدالحسین هژیر، بی‌جا: پانوس.
موحد، محمدعلی، (1378). خواب آشفته نفت. (جلد2). تهران: نشر کارنامه.
نجاتی، غلامرضا ( 1364). جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران. تهران:  شرکت سهامی انتشار.
نجاتی، غلامرضا، (1377). مصدق سال های مبارزه و مقاومت. (جلد1). تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
نجمی، ناصر، (1368). با مصدق و دکتر فاطمی.تهران: نشر معاصر.
هیکل، حسنین، (بی‌تا). ایران کوه آتشفشان. (سید محمد اصفیائی، مترجم) قم:‌ بی نا.
روزنامه آتش
روزنامه اطلاعات
روزنامه باختر امروز
روزنامه شاهد
روزنامه کیهان.
روزنامه نبرد ملت
مذاکرات مجلس شورای ملی
آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی
آرشیو اسناد وزارت امور خارجه