TY - JOUR ID - 2670 TI - آداب تنظیم و نگارش کتابچه‌های مفاصاحساب در عصر قاجار JO - گنجینۀ اسناد JA - GANJ LA - fa SN - 1023-3652 AU - احمدی رهبریان, حسین AU - صادقی گندمانی, مقصودعلی AD - دانشجوی دکتری تاریخ ایران دورۀ اسلامی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران AD - دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران Y1 - 2021 PY - 2021 VL - 31 IS - 2 SP - 110 EP - 139 KW - قاجار KW - حسابرسی KW - مالیات KW - سیاق KW - مفرده KW - من‌ذالک KW - الباقی KW - الفاضل DO - 10.30484/ganj.2021.2670 N2 - نظارت و کنترل بر بودجه به‌عنوان یکی از ارکان مهم در بودجه‌بندی، در دورۀ قاجار اهمیت زیادی داشت. کتابچه‌های مفاصاحساب، یکی از دفاتر مالی قابل‌دسترس از دورۀ قاجار است که شناخت آن می‌تواند زوایای تاریک و ناشناختۀ مالی ایران به‌ویژه مباحث بودجه‌ریزی را روشن کند.هدف: پژوهش حاضر به‌دنبال پاسخ به این پرسش است که ساختار، اجزا و محتوای دفتر مفاصاحساب در عصر قاجار چگونه تنظیم و نگارش می‌شده‌است و این اجزا چه تغییراتی داشته‌است.روش/ رویکرد پژوهش: داده‌ها براساس 46 سند موجود در پنج مرکز آرشیوی، جمع‌آوری و تحلیل شده‌است.یافته‌ها و نتیجه‌گیری: ساختار مفاصاحساب از چهار بخشِ مفرده، من‌ذالک، الباقی-الفاضل، و اضافات تشکیل شده‌است. مفرده در اصطلاح به‌معنای درآمد و من‌ذالک به‌معنای مخارج است. چنانچه مقدار من‌ذالک کمتر از مفرده باشد درپی آن «الباقی» نوشته می‌شود و چنانچه مقدار من‌ذالک زیادتر از مفرده باشد درپی آن «الفاضل» نوشته می‌شود که به‌معنای کسری بودجه است؛ ولی اگر در نقد کمتر و در جنس بیشتر باشد یا بالعکس، در این صورت «الباقی به مافیه الزیاده» آورده می‌شود. مفرده به‌لحاظ ساختار شکلی از دو حرف اول و حرف ثانی و چهار دفعه تشکیل می‌شود. حرف اول برای درآمدهای سال جاری و حرف ثانی برای درآمدهای سال‌های قبل است. حرف اول خود به دو بخش مالیات اصل و اضافه تقسیم می‌شود که به‌ترتیب به‌معنای مالیات مستمر و غیرمستمر است. مخارج نیز در غالب برات‌های مالی به دو بخش مستمر و غیرمستمر تقسیم می‌شود. اضافات سند نیز ساختاری منظم و منسجم داشت، ولی در دورۀ مظفری، نسبت به دورۀ ناصری به‌لحاظ شکلی تغییراتی پیدا کرد؛ به‌این‌ترتیب که مهر و طغرای شاهی در صدر صفحۀ اول کتابچه حذف شد؛ اتصالات هم که به‌نوعی عنوان‌بندی هریک از صفحات است در مفاصاحساب دورۀ قاجار مرسوم نبود. UR - https://ganjineh.nlai.ir/article_2670.html L1 - https://ganjineh.nlai.ir/article_2670_fbf30398fa3b903feeccead3e7f44330.pdf ER -